Tính nghệ thuật và thiêng liêng của nghề thêu tay truyền thống

Thêu tay một trong những nghề lâu đời ở Việt Nam và những tác phẩm thêu tay luôn mang trong nó đậm tính chất nghệ thuật, thể hiện sự tỉ mỉ, tài hoa của những người thợ thêu truyền thống đầy nhiệt huyết. Và không chỉ mang tính chất nghệ thuật, nghề thêu tay còn mang trong mình tính thiêng liêng của một nghề truyền thống.

Những nghệ nhân thêu tay rước chỉ trong ngày lễ truyền thống

TÍNH THIÊNG LIÊNG CỦA NGHỀ THÊU

Trong xã hội Việt nam thuở xưa, nghề thủ công nào cũng gắn liền với những kiến thức huyền bí được truyền qua các thế hệ và bắt nguồn từ những khởi phát ban đầu. Công việc của người thợ thủ công có tính chất thiêng liêng vì nó mô phỏng việc làm của thượng đế, và bổ sung cho sáng tạo của Người.

Thật vậy, theo huyền thoại của dân tộc Việt Nam chúng ta dạy rằng sáng tạo đấng tối cao chưa phải hoàn tất, và khi tạo ra trái đất, Người còn để lại những việc làm chưa xong, để cho con người làm nốt hoặc thay đổi nhằm đưa thiên nhiên tới chỗ hoàn thiện toàn mỹ. Hoạt động của người thợ thủ công khi làm việc được coi như “lặp lại” bí quyết của sáng tạo. Hoạt động này vận dụng tập trung một sức mạnh huyền bí, mà muốn tiếp cận sức mạnh đó bắt buộc phải tuân theo những nghi thức đặc biệt.

Vì vậy, người thợ thủ công truyền thống vừa làm vừa ngân nga những bài ca nghi lễ, hay những câu kinh có nhịp điệu và điệu bộ cử chỉ của họ cũng được coi như một thứ ngôn ngữ. Thật vậy, cũng theo cách tượng trưng riêng, mỗi nghề phải sử dụng một điệu bộ miêu tả sự huyền bí của công việc sáng tạo ban đầu gắn liền với sức mạnh lời nói linh thiêng, như đã trình bày ở trên người ta thường nói: “Thợ thêu thêu lời nói, thợ rèn rèn lời nói, thợ dệt dệt lời nói còn thợ giầy vuốt tấm da là vuốt cho lời nói trơn tru”.

Ta hãy nhìn người thợ thêu thêu thành những tác phẩm của đời sống thiên nhiên, mà nghề nghiệp gắn liền với biểu tượng coi lời nói sáng tạo là một sức mạnh tỏa ra trong thời gian và không gian.

Người thợ thêu làm nghề của đẳng cấp mình, nắm được bí mật của những kỹ thuật cơ bản nhất và áp dụng vào những chi tiết có ý nghĩa riêng. Trước khi bắt tay vào khung thêu, người thợ phải sờ và nhìn lại từng mũi kim trên tác phẩm và nói lên những lời, hay đọc bài kinh liên quan đến sức sống mà tượng trưng cho tác phẩm. Đôi tay nâng lên hạ xuống đưa những mũi kim là lặp lại nguyên thủy của lời nói sáng tạo, gắn liền với tính nhị nguyên của tất cả mọi vật và quy luật tuần hoàn. Người ta tin rằng đôi tay nâng lên và hạ xuống phát ra lời nói như sau:

Nhịp nhàng, nhịp nhàng

Tay trên tay dưới

Có vị Hoàng Đế băng hà

Hoàng tử lên ngôi

Ông nội mất

Cháu đích tôn ra đời

Nhịp nhàng nhịp nhàng

Tay trên tay dưới

Điệu bộ của những người thợ thêu tạo hồn cho những tác phẩm sáng tạo đang hoạt động, còn lời nói phát ra theo nhịp các điệu bộ đó chính là sáng tác của sự sống.

Có thể nói nghề nghiệp hay chức năng truyền thống, luyện nên con người, giáo dục hiện đại và cách dạy truyền miệng cổ xưa khác nhau chính là ở chỗ đó. Những điều người ta học được của nhà trường phương tây, mặc dù là hữu ích nhưng con người không sống với những điều đó, trong khi những hiểu biết thừa hưởng được ở truyền thống dạy truyền miệng lại ăn sâu bén rễ và hiện thân trong toàn bộ mỗi con người.

Công cụ để hành nghề là biểu hiện thành vật chất của những lời nói linh thiêng, nên sự tiếp xúc của người thợ thêu học việc với nghề nghiệp buộc người đó phải “sống” lời nói đó trong bất kỳ một cử chỉ nào.

Vì vậy truyền thống dạy truyền miệng, xét chung, không chỉ đơn thuần là truyền lại những câu chuyện hay tri thức mà nó tạo ra và rèn luyện nên một mẫu người đặc biệt có thể nói là có nền văn minh của người thợ thêu.

Do đó, người thợ thủ công truyền thống học theo thượng đế bằng những điệu bộ của mình, “lặp lại” công cuộc sáng tạo nguyên thủy của sự sống và đưa sự sống vào toàn bộ con người của mình, người thợ tham gia vào việc tái thực hiện huyền bí của sự sáng tạo vĩnh cửu.

Xưởng thêu tay YME Sưu tầm